Ks. Teodor Portych 1881-1942

ks. Teodor Portych 1881-1942

Pamięci zmarłego śmiercią Męczeńską za Wiarę i Ojczyznę w Dachau 1 X 1942 r.

Pamięć o Kapłanach-Męczennikach II wojny światowej z parafii św. św. Apostołów Piotra i Pawła w Grodzisku kultywowali zarówno księża pracujący w tej parafii, jaki i ci, którzy znali wspomnianych Męczenników. Powyższe stwierdzenie przekazał obecnie pracujący w Świnicach Warckich ks. Janusz  Kowalski – proboszcz parafii.1 Przekonanie swoje oparł nie tylko na wiedzy uzyskanej od parafian świnickich, ale także z zachowanych dokumentów parafii św. Faustyny. Trzecim źródłem nieocenionym była stojąca obok kościoła grota Maryi Niepokalanej, w której umieszczono dwie kamienne tablice. Jedna z nich poświęcona jest „PAMIĘCI TYCH, KTÓRZY CIERPIELI I ZGINĘLI W DRUGIEJ WOJNIE ŚWIATOWEJ …”,2 a druga dziś już błogosławionemu ks. Jerzemu Popiełuszce i SOLIDARNOŚCI.

Według przekazu proboszcza Kowalskiego, ks. Franciszek Jabłoński, przedwojenny proboszcz Świnic Warckich, aresztowany i osadzony w Dachu, dziękując Bogu za cudowne ocalenie, przyrzekł, że oprócz budowy kościoła jako wotum za przetrwanie, będzie szerzył kult zamordowanych Kapłanów-Kolegów. To właśnie grota poświęcona Maryi Niepokalanie Poczętej w Świnicach Warckich jest jego dziełem. W niej zostały umieszczone wspomniane tablice. Na pierwszym miejscu istnieje nazwisko ks. dra Teodora Portycha – proboszcza Grodziska, a na drugim wymieniony jest ks. Bolesław Placek – proboszcz parafii Chwalborzyce.3

Pamiątkowa tablica w Świnicach Warckich. Fot. Z. Rożenek

Cześć Kapłanom-Męczennikom okazywali również powojenni księża i parafianie Grodziska, czego dowodzą pamiątkowe tablice w kruchcie grodziskiego kościoła, poświęcone Męczennikom okresu wojennego: ks. Teodorowi Portychowi – ówczesnemu proboszczowi Grodziska i pochodzącemu z parafii ks. Antoniemu Pawlakowi.

Tablice w kościele w Grodzisku. Fot. Z. Rożenek

Teodor Portych urodził się 31 grudnia 1881 r. w Łodzi, jego rodzicami byli: Antoni i Maria z d. Salman.4 Łódź należała wówczas do diecezji włocławskiej, stąd po ukończeniu szkoły średniej handlowej w Zgierzu udał się do Włocławka, gdzie został klerykiem Seminarium Duchownego. Święcenia kapłańskie przyjął 29 czerwca 1909 r. z rąk biskupa Stanisława Zdzitowieckiego. Bezpośrednio po święceniach wyjechał na studia do Lovanium, które ukończył doktoratem z filozofii w 1912 r., a temat rozprawy brzmiał: „Deuxieme etude sur la memoire logique”.5

Po powrocie do kraju pracował duszpastersko w kilku parafiach. W początkowym okresie jego zdolności wykorzystywano w nauczaniu religii w szkołach. Najpierw objął stanowisko wikariusza w parafii Najświętszej Maryi Panny w Pabianicach, będąc jednocześnie w latach 1913-1916 prefektem szkół miejskich i kapelanem Niemców – katolików w Pabianicach. W roku szkolnym 1916/1917 był prefektem gimnazjum i szkół miejskich w Piotrkowie Trybunalskim. W czerwcu 1917 roku został mianowany rektorem kościoła poreformackiego w Choczu, a trzy miesiące później został wikariuszem parafii w Kowalu. Nie licząc rektoratu w Choczu, pierwsze probostwo objął w parafii Kalinowa (od 8 sierpnia 1919 r. do 15 października 1931 r.), by wkrótce przenieść się do równorzędnej parafii na takie samo stanowisko w Nieszawie (od 16 października 1931 r. do 27 września 1932 r.). Ostatnim jego probostwem było Grodzisko, od 27 września 1932 r. do dnia aresztowania przez Niemców, tj. do 6 października 1941 r. Podobnie jak inni kapłani z Kraju Warty, został najpierw osadzony w obozie przejściowym w Konstantynowie, a następnie przetransportowany do obozu koncentracyjnego w Dachau, gdzie przydzielono mu nr obozowy: 28477. Nie jest znane żadne świadectwo o jego pobycie w tym obozie, gdzie zmarł 1 października 1942 r. i został „spalony w miejscowym krematorium”.6

Wyżej zaznaczono, że władza duchowna wykorzystywała jego zdolności intelektualne do pracy z młodzieżą i nauczycielami. Na tym polu znane są jego ośmiomiesięczne kursy pedagogiczne w Pabianicach dla łódzkich maturzystów i gimnazjalistów. Wykładał na nich: logikę, historię filozofii starożytnej i wstęp do filozofii.

Napisał także kilka rozpraw filozoficznych ogłoszonych drukiem: „Fizyczne tłumaczenie prawa Febera i Fechnera” (doczekały się dwóch wydań7 ), a następnie „Filozofia i szkoła średnia”. Drukował też w „Ateneum Kapłańskim”: „O prawach Abramowskiego nad pamięcią” i „O teorii poznania Biegańskiego”.

Męczennikowi za wiarę – proboszczowi z Grodziska poświęcone są dwie tablice. Wspomniana wyżej w Świnicach Warckich, ufundowana przez ks. Franciszka Jabłońskiego, współwięźnia, który przeżył Dachau; druga ofiarowana przez parafian grodziskich o następującej treści::

„PAMIĘCI

KS. DR. TEODORA

PORTYCHA

PROBOSZCZA PARAFII

GRODZISKO

ZMARŁEGO

ŚMIERCIĄ MĘCZEŃSKĄ

ZA WIARĘ I OJCZYZNĘ

W DACHAU 1. X. 1942 R.”

Pamiątkowy krzyż w kościele w Grodzisku. Fot. Zbigniew Rożenek

O swoim byłym proboszczu pamiętali też mieszkańcy Nieszawy. 21 stycznia 2011 r., w 66. rocznicę wyzwolenia Nieszawy, mieszkańcy i władze miasta złożyli kwiaty na mogile zbiorowej z czasów drugiej wojny światowej na nieszawskim cmentarzu przy ul. Warszawskiej, przy dźwiękach syren strażackich. W miejscu pamięci wartę honorową zaciągnęli harcerze i strażacy. Wśród niepełnej jeszcze listy mieszkańców Nieszawy, którzy polegli podczas działań wojennych lub zostali zamordowani przez okupanta niemieckiego czy sowieckiego mieszkańcy wymienili księży. W gronie  tym znaleźli się: o. Sylwester Grzelak (franciszkanin, zamordowany w obozie w Dachau 7 lipca 1942 r.), ks. Marian Seweryn Kazubiński (proboszcz parafii nieszawskiej w latach 1925 – 1931, zamordowany w Dachau 7 lutego 1943 r.), ks. Wacław Kneblewski (proboszcz parafii nieszawskiej w latach 1932 – 1939, zamordowany przez Niemców 18 października 1939 r. w Górnej Grupie), ks. Michał Koźbiał (proboszcz parafii nieszawskiej w latach 1923 – 1925, zginął w 1944 r.), ks. Jan Krysiński (franciszkanin, rektor nieszawskiego klasztoru), ks. Teodor Portych (proboszcz parafii nieszawskiej w latach 1931 – 1932, zginął w 1944 r.).8 Autorzy strony przy nazwisku ks. Portycha podali nieprawdziwą datę jego śmierci. Potwierdza to Edmund Chart „Ks. Teodorowi Portychowi w obozie w Dachau przydzielono numer obozowy 28477, i że zginął 1 października w 1942”.9

Ksiądz Edmund Chart o proboszczu z Grodziska podał  o nim potwierdzające i interesujące nas dane, że „ks. Teodorowi Portychowi w obozie w Dachau przydzielono numer obozowy 28477, i że zginął 1 października w 1942”.10

  1. Ks. Janusz Kowalski jest proboszczem w Świnicach Warckich od 2005 r. Jest on również autorem rozbudowy świnickiej świątyni.[↩]
  2. Zob. J. Kowalski, Świnice Warckie, [w:] MSPGśM., Świnice Warckie, b.n., z 2 VIII 2012 r., mps.[↩]
  3. O ks. Bolesławie Placku, Zob., parafia Chwalborzyce.[↩]
  4. ADWł., akt. pers. 268, Dane pochodzą z karty rejestracyjnej b.n., z 1 I 1928 r. W niniejszym opracowaniu podstawowe informacje o ks. Teodorze – podobnie jak o innych kapłanach diecezji włocławskiej – czerpano z dwóch głównych źródeł: (1) Akta osobowe diecezji włocławskiej; (2 ) opracowania ks. Ponińskiego, mps.[↩]
  5. Tamże.[↩]
  6. ADWł., akt. pers. 268, k. 108., Nr 12/47 ks. Szymaniak[↩]
  7. Spośród wymienionych wyżej tytułów udało się odnaleźć tylko jeden, zob. T. Portych, Fizyczne tłumaczenie prawa Webera i Fechnera, Wydanie drugie. Nakład autora. Drukarnia Dycezalna-Włocławek. 1917, http://rcin.org.pl/Content/29492/WA004_20483_P12024_Portych-Fizyczne-tlu_o.pdf [ dostęp 14 IV 2020].[↩]
  8. Por., http://torun.naszemiasto.pl/artykul/pamiec-o-wyzwoleniu-nieszawy,740284,art,t,id,tm.html dostęp 30 VI 2012 r.[↩]
  9. E. Chart, Zmarli Polacy w Dachau …, dz. cyt., s. 197. Zob. też: W. Jacewicz i J. Woś, w t. IV, str. 492.[↩]
  10. E. Chart, Zmarli Polacy w Dachau …, dz. cyt., s. 197.[↩]