Ks. Bronisław Placek 1901–1941

Ksiądz Bronisław Placek 1901–1941

Bronisław Placek w czasie pobytu w Osieku budował parafian pobożnem i przykładnem zachowaniem i odznaczał się powagą i taktem w życiu prywatnem

1. Kapłan pochodzący z Łodzi

Bronisław Placek urodził się 18 października 1901 r. w Retkini, z rodziców Ignacego i Franciszki z Lewych.1 Dzieciństwo przeżył wśród najbliższych w rodzinnej wsi, która w latach powojennych minionego stulecia została włączona do wielkiej aglomeracji łódzkiej i dziś jest jej największą dzielnicą. W latach 1915–1919 uczył się w gimnazjum filologicznym w pobliskiej Łodzi. Po jego ukończeniu zgłosił się do proboszcza Retkini, który wystawił mu stosowne zaświadczenie, potrzebne do wstąpienia do seminarium duchownego we Włocławku. W opinii napisano:

„Niniejszym zaświadczam, że Bronisław Placek, parafianin mój, uczeń VII klasy gimnazjum, obowiązki religijne spełniał wzorowo, uczęszczając często do Sakramentów św. Przyświecał także dobrym przykładem swoim rówieśnikom, prowadząc się statecznie i moralnie. Pragnie poświęcić się stanowi duchownemu. Niech mu Pan Bóg błogosławi w tym zbożnym celu” [podpis: ks. Feliks Wójcik proboszcz Retkiński, Retkinia 31/8.1919].2

W 1919 r. przyszły ksiądz Bronisław rozpoczął edukację w seminarium duchownym we Włocławku. Z okresu studenckiego zachowały się dwie opinie:

„Z przyjemnością zaświadczam, że jako gość Bronisław Placek w czasie pobytu w Osieku budował parafian pobożnem i przykładnem zachowaniem i odznaczał się powagą i taktem w życiu prywatnem”.3

Druga opinia datowana jest na 29 sierpnia 1923 r. i podpisana przez ówczesnego proboszcza ks. Feliksa Wójcika z rodzinnej parafii:

„Niniejszym zaświadczam, że kleryk Bronisław Placek podczas pobytu u mnie w czasie rekolekcji sprawował się przykładnie i miał dobrą postawę w katechizowaniu dzieci”.4

2. Parafie księdza Bronisława Placka

Ksiądz Bronisław święcenia kapłańskie przyjął 29 czerwca 1924 r. z rąk bp. Stanisława Zdzitowieckiego. W tym samym roku otrzymał pierwszy wikariat w Burzeninie, w którym pracował tylko rok.5 Owocna praca w pierwszym wikariacie potwierdziła pozytywne opinie, wystawione z czasów jego studiów. Dnia 10 sierpnia 1925 r. parafianie Burzenina przesłali pismo skierowane „do Jego Ekscelencji Jaśnie Wielmożnego Księdza Biskupa w Włocławku” z prośbą o pozostawienie księdza w tejże parafii:

„[…] naszego Księdza Wikarjusza Bronisława Placka, który przez tak krótki pobyt zrobił dużo dobrego w naszej parafji. Wprowadził na tory dobrą swą niestrudzoną pracą Kółko śpiewacze i orkiestrę parafialną, i nosił się z zamiarem pobudowaniu gmachu parafialnego jak również oparkowaniem nowego cmentarza grzebalnego, która to budowa w naszej parafji jest konieczna, na którą to budowę materiał częściowo posiadamy. Prosimy więc najpokorniej Jego Ekscelencję o łaskawe zostawienie nam Księdza Bronisława Placka”.6

Prośba parafian Burzenina, choć podpisana przez kilkadziesiąt osób, nie przyniosła rezultatu. Ksiądz Bronisław w 1925 r. przeniósł się do Sieradza,7 z którego po rocznym pobycie, na prośbę tamtejszego proboszcza ks. Pogorzelskiego,8 przeniesiono go na wikariat do Grzegorzewa. Podobnie jak w Burzeninie i Sieradzu, tak i tu służba nie trwała zbyt długo.9 Z Grzegorzewa 24 lutego 1927 r. ks. Placek wysłał pismo do biskupa włocławskiego z prośbą o translokację, argumentując, że „przyczyną (…) chorób płuc i gardła jest niezdrowe, bagniste powietrze grzegorzewskie oraz wilgoć i grzyb w wikarjatce”.10 Miesiąc później przesłał jeszcze jedno pismo w tej samej sprawie, ale w innym tonie: „Dowiedziałem się od czcigodnego mojego Proboszcza ks. Starkiewicza, że Prześwietna Kuria wyraziła swoją chęć i wolę pozostawienia mnie w Grzegorzewie do jesieni. Z całą pokorą i posłuszeństwem przyjmuję tę decyzję Prześwietnej Kurii”.11

Przedostatnią parafią duszpasterską, gdzie pracował jako wikariusz, był Przedecz (październik 1927 – sierpień 1928).12 W liście do biskupa z 24 lutego 1927 r., tłumacząc słaby stan swego zdrowia, prosił „o łaskawe przelokowanie [go] na inną placówkę. Bardzo [bym] był wdzięczny za prefekturę, gdyż tę dziedzinę pracy kapłańskiej kocham] całą duszą (w podpisie: „Łączę wyrazy najgłębszej czci i szacunku. Sługa uniżony ks. B. Placek”).13 Odpowiedź brzmiała: „Kuria Biskupia niniejszym uprzejmie komunikuje, że Władza Diecezjalna wyznaczyła Ks. Bronisława Placka na prefekta szkół powszechnych w Przedczu na miejsce katechetki Anieli Puścikowskiej”.14

Ostatnia parafia wikariuszowska ks. Bronisława to Kowal, był tam niespełna dwa lata (od 3 września 1928 do 31 maja 1930 r.).15 W tym czasie często chorował. W lutym 1928 r. udał się też do Łodzi w celu ratowania zdrowia. „Doktorzy kategorycznie podkreślili, że wkrótce ma być przeprowadzona operacja aorty sercowej”.16 Dnia 6 lutego1930 r. napisał alarmujący: „Stan mojego zdrowia w ostatnich dniach bardzo się pogorszył. Doktor […] podkreślił, że jeżeli nie rozpocznę natychmiast forsownej kuracji, […] będę w krótkim czasie musiał zwolnić się zupełnie od wszelkiej pracy”.17 Z tej parafii pisał do Biskupa z prośbą „o jakieś małe probostwo”.18

Po powrocie z kuracji, od 31 maja 1930 do 1 grudnia 1932 r., był administratorem parafii Wola Pierowa,19 potem parafii Strzałków (listopad 1932 – 15 września 1934) i Orle (od 15 września 1934 do kwietnia 1938 r.).

Na propozycję Biskupa włocławskiego Karola Radońskiego, by objął parafię w Woli Pierowej, odpisał: „Najpokorniej donoszę, że jestem gotów do usług Waszej Ekscelencji i z miłą chęcią decyduję się na objęcie nowoutworzonej parafii. Ile mi sił i zdrowia starczy, postaram się, by pracować tam dla chwały Bożej, zadowolenia Waszej Ekscelencji i pożytku powierzonych mi parafian”.20 W Woli Pierowej włączył się w nurt pracy społecznej, o czym informował biskupa: „Zaangażowałem się do różnych instytucji społecznych jak Kasy Stefczyka, Spółdzielnie Mleczarskie”.21 Działalność duszpasterska w Woli Pierowej pochłonęła go tak mocno (szczególnie sprawy gospodarcze tej parafii), że po raz kolejny wystosował do biskupa prośbę o pozostawienie go w obecnej parafii22 i umożliwienie zakończenia rozpoczętych prac. Szybko jednak został przeniesiony na inną placówkę.

Z parafii Strzałków, w trzydziestym trzecim roku życia i w dziesiątą rocznicę kapłaństwa, pisał do biskupa polowego armii polskiej. Wiemy o tym z listu wspomnianego biskupa do biskupa włocławskiego: „Do Polowej Kurji Biskupiej zgłosił się ks. Placek Bronisław z prośbą o przyjęcie go do duszpasterstwa wojskowego w charakterze kapelana”.23 A. Poniński podaje, że biskup włocławski wyraził sprzeciw wobec jego przejścia do duszpasterstwa wojskowego.24 Najprawdopodobniej przyczyną, dla której ks. Placek zgłosił się do biskupa polowego był fakt, że już wcześniej miał styczność ze służbą wojskową. W jego aktach znajduje się książeczka wojskowa, ale trudno ustalić, czy taką służbę odbywał.25

Przez cztery lata był administratorem parafii Orle (1934–1938),26 a od kwietnia 1938 r. do momentu aresztowania w 1940 r. – proboszczem w Chwalborzycach,27 w których już w 1311 r. erygowano parafię. Podobnie jak poprzednie, parafia św. Marcina Biskupa „rzadko kiedy miała (…) własnego proboszcza, z powodu małego uposażenia. Najczęściej zarządzał nią proboszcz z pobliskich Świnic Warckich”.28

W niedługim swoim życiu ks. Bronisław Placek pracował na pięciu wikariatach i czterech probostwach. Wszystkie parafie należały do niewielkich i dość biednych. W ostatniej – chwalborzyckiej – proboszcz ks. Dariusz Puszkiewicz 29 udzielił następującej informacji:

„W parafii brak wspomnienia o męczeńskiej śmierci ks. Placka. W kościele nie ma tablicy, brak też pamięci wśród parafian. Powodem może być to, że w parafii często nie było proboszcza, przyjeżdżał ze Świnic lub mieszkał poza parafią z powodów materialnych. Parafia była małą i nie stać ją było na utrzymanie księdza. W czasie wojny budynki parafialne wraz z kościołem zajmowali Niemcy. Wskutek ich nieremontowania dopiero po dwóch miesiącach od zakończenia wojny Biskup włocławski przysłał pierwszego powojennego proboszcza”.30

Tablica w Świnicach Warckich upamiętniająca pobyt ks. B. Placka. Fot. Zbigniew Rożenek MEDIALAB

Poniński, badacz historii życia kapłanów włocławskich, osobowość ks. Placka scharakteryzował słowami: „Chyba nie był łatwy, skoro w połowie pobytu ks. Pogorzelski żądał, by zabrać go natychmiast [z Grzegorzewa], a ks. Wasilkowski deklarował, że należy usunąć go ze stowarzyszenia charystów, gdyż śmieszy swą zarozumiałością”.31 Zaznaczył, że ks. Bronisław, pracując jako wikariusz i prefekt w parafii w Grzegorzewie, wystosował ostry list do kuratorium, w którym wytknął oświatowym decydentom, że za pracę nie otrzymuje wynagrodzenia, za co musiał potem przepraszać.32

Z tą wypowiedzią koreluje powyżej wyrażona opinia biskupa Radońskiego, który określił ks. Placka „jako zdolnego i rzutkiego, ale skądinąd bardzo niepewnego”.

Trudno zająć w pełni obiektywne stanowisko, odpowiadające stanowi rzeczy z tamtych lat. Na pewno ks. Placek był człowiekiem sumienia, skoro w liście do biskupa z 5 listopada 1926 r. napisał: „[…] proszę o łaskawe udzielenie mi rady. Odprawiałem gregoriankę i brakowało jeszcze trzech mszy św. do końca, a ja zachorowałem. Byłem bardzo chory, natomiast oddać nie było komu, gdym przeto po dwóch dniach wstał z łóżka, odprawiłem pozostałe trzy msze św. Obecnie mam niepokój sumienia i nie wiem co mam zrobić” (w podpisie: „Załączając wyrazy najgłębszej czci i szacunku pozostaję sługą uniżoną. Ks. B. Placek”).33

Powyższy akapit przemawia za ks. Bronisławem, kolejnym zaś dowodem jest jego męczeńska śmierć. W utworzonym przez Niemców Kraju Warty podzielił los wielu polskich kapłanów. Aresztowany został przez gestapo 6 października 1941 r., osadzony w obozie przejściowym w Konstantynowie Łódzkim, a następnie przetransportowany do Dachau 30 października 1940 r., gdzie otrzymał numer obozowy 28132.34 Dnia 20 maja 1942 r. został włączony do tzw. transportu inwalidów35 i skierowany do Hartheim koło Linzu do ośrodka eutanazji.36 W dokumentach obozowych jako datę śmierci przyjęto 17 czerwca 1942 r. wystawiając odpowiedni akt zgonu.37 Nie zachowało się żadne wspomnienie z jego pobytu w obozie koncentracyjnym.

  1. Źródło tych informacji pochodzi z metryki urodzenia. Zob. Akta Diecezji Włocławskiej (dalej: ADWł.), APK, sygn. 261, nr 1265 [?], z 15 XII 1918 r.[↩]
  2. ADWł., APK, sygn. 261, (nr wewn.) 2, z 31 VIII 1919 r.[↩]
  3. ADWł., APK, sygn. 261, (nr wewn.) 4, 24 VIII 1923 r.[↩]
  4. ADWł., APK, sygn. 261, (nr wewn.) 7, z 29 VIII 1923 r.[↩]
  5. Zob. ADWł., APK, sygn. 261, (nr wewn.) 11. Nie zachowała się nominacja do parafii w Burzeninie. Informuje nas o tym pismo z 25 VI 1925 r., w którym jest mowa, iż ks. B. Placek został przeniesiony do Sieradza.[↩]
  6. ADWł., APK, sygn. 261, nr 3995 (nr wewn.) 15, z 11 VIII 1925 r.[↩]
  7. Zob. ADWł., APK, sygn. 261, nr 3255 (nr wewn.) 11, z 25 VI 1925 r.[↩]
  8. Zob. ADWł., APK, sygn. 261, nr 530, z 1 II 1926 r.[↩]
  9. Zob. tamże.[↩]
  10. Zob. ADWł., APK, sygn. 261, (nr wewn. 23), z 24 II 1927 r.[↩]
  11. Zob. ADWł., APK, sygn. 261, nr 1192, (nr wewn.) 25, z 29 III 927 r.[↩]
  12. Na temat nominacji zob. AKDWł., APK, sygn. 261, nr 3035, z 10 IX 1927 r.[↩]
  13. ADWł., APK, sygn. 261, (nr wewn.) 23, z 24 II 1927 r.[↩]
  14. ADWł., APK, sygn. 261, nr 3035 (nr wewn. 27), z 8 VIII 1929 r.[↩]
  15. Na temat pobytu w tej parafii zob. ADWł., APK, sygn. 261, nr 775, (nr wewn.) 53, z 1 II 1930 r.[↩]
  16. ADWł., APK, sygn. 261, (nr wewn.) 50, z 1 III 1929 r.[↩]
  17. ADWł., APK, sygn. 261, nr 775, z 6 II 1929 r.[↩]
  18. ADWł, APK, sygn. 261, b.n., z 8 IV 1930 r.[↩]
  19. ADWł, APK, sygn. 261, nr 2581, (nr wewn. 57), z 30 V 1930 r. oraz (nr wewn. 60), z 11 IV 1931 r.[↩]
  20. ADWł., APK, sygn. 261, nr 2581, (nr wewn. 57), z 30 V 1930 r. Ksiądz Bronisław pisał o „nowoutworzonej parafii” w Woli Pierowej: „Kościół w Woli Pierowej p.w. św. Andrzeja Apostoła i parafia tam erygowana powstały ufundowane przez bpa Jana Gruszczyńskiego, ordynariusza włocławskiego, w 1460 r. Niebawem patronat nad tą parafią przeszedł w ręce rodziny Lubieńskich. Pewnie z tego powodu, że parafia była niewielka, w 1516 r. bp włocławski Maciej Drzewicki inkorporował ją do parafii Lubień Kujawski. Odtąd najczęściej nie było tu osobnego duszpasterstwa. […] Myśl o wznowieniu tu samodzielnej parafii powstała po odzyskaniu przez Polskę Niepodległości. Urzeczywistniono to w 1930 r. erygując parafię i ustalając jej nowy okręg parafialny”. Zob. RDWł., dz. cyt., s. 358. Stąd w powyższym tekście ks. Bronisław mówi o „nowoutworzonej parafii”.[↩]
  21. ADWł., APK, sygn. 261, (nr wewn.) 64, z 10 X 1932 r.[↩]
  22. ADWł., APK, sygn. 261, (nr wewn. 64), z 10 VIII 1932 r.[↩]
  23. ADWł., APK, sygn. 261, k. 88.[↩]
  24. „Ks. Bronisław Placek zgłaszał chęć bycia kapelanem wojskowym bp. Gawlinie; ordynariusz, bp Radoński, charakteryzował go jako zdolnego i rzutkiego, ale skądinąd bardzo niepewnego. Ponownie chciał wstąpić do wojska w 1936”. A. Poniński, Ks. Placek, [w:] MSPGśM., [x. B. Placek], b.n., z 10 III 1912 r., mps. Rzeczywiście w aktach ks. Placka znajduje się odpowiedź biskupa na jego prośbę, pisana odręcznie (jest niestety nieczytelna).[↩]
  25. Zob. ADWł., APK, sygn. 261.[↩]
  26. Orle to stara wieś, należąca do biskupów włocławskich jeszcze przed 1257 r. „Była to jednak parafia mała i biedna.”, Zob. RDWł., dz. cyt, s. 405. Zob. też: AKDWł., APK, sygn. 261, nr 1477, (nr wewn. 133), z 11 IV 1938 r.[↩]
  27. ADWł., APK, sygn. 261, nr 2581, (nr wewn. 57), z 30 V 1930 r.[↩]
  28. RDWł., dz. cyt., s. 593.[↩]
  29. Proboszcz parafii z czasów opracowania monografii.[↩]
  30. D. Puszkiewicz, Ks. B. Placek [w:] MSPGśM, Ks. B. Placek, b.n., z 12 V 20012 r., mps.[↩]
  31. A. Poniński, Ks. Placek, [w:] MSPGśM, Ks. B. Placek, z 18 VII 20016 r., b.n., mps.[↩]
  32. Zob. tamże. Zob. też pismo, w którym ks. B. Placek przeprasza: „Z polecenia Kurii Biskupiej przepraszam Kuratorjum, lecz proszę Szanowne Kuratorjum stawić się w moim położeniu i odpowiedzieć czy ja nie miałem racji”, ADWł., APK, sygn. 261, nr 750, (nr wewn.) 38, z 7 II 1928 r.[↩]
  33. ADWł., APK, sygn. 261, nr 3506, (nr wewn.) 22, z 8 XI 1926 r.[↩]
  34. Zob. E. Chart, Spis pomordowanych Polaków w obozie koncentracyjnym w Dachau, Dachau–Monachium–Freiman–Dillingen 1946 (dalej: E. Chart, Zmarli Polacy w Dachau), s 192.[↩]
  35. Archiwum ITS, dok. nr 9928791.[↩]
  36. Archiwum ITS, dok. nr 53342458; https://ipn.gov.pl/kszpnp/poszukiwani-swiadkowie-wydarzen/poszukiwani-swiadkowie-i-informacja-ze-sledztwa-w-sprawie-zamordowania-w-latach, dostęp 27 maja 2016.[↩]
  37. Archiwum ITS, dok. nr 10245653.[↩]