Ks. Arkadiusz Smoniewski 1881–1942

Ksiądz Arkadiusz Smoniewski 1881–1942

Arkadiusz Smoniewski, nr obozowy 28366, urodzony 25.12.81 Potyry, miejsce zamieszkania – Topola, duchowny katolik,, zmarł 28.5.1942 w transporcie inwalidów

Od autora:

Dla piszącego te słowa – z racji bliskiej odległości zamieszkania – w dzieciństwie wszystkie parafie na Ziemi Łęczyckiej wydawały się być wyjątkowo stare i bogate w historię, ale jedna z nich – w Topoli Królewskiej – zawsze urzekała. Taka ocena miała trzy przyczyny. Po pierwsze do tej parafii przynależała rodzina dziadka autora niniejszego opracowania, ze strony Mamy – Lucyny Jagiełło. W Dobrogostach mieszkał rodzony brat dziadka – Franciszek Marchewa. Drugim powodem była obecność w tej parafii długoletniego proboszcza ks. kan. Zygmunta Frykowskiego, który fascynował młody umysł autora zamiłowaniem do sztuki i historii, szczególnie tej powojennej (razem z prob. Bronisławem Zdrojewskim z Góry św. Małgorzaty byli harcerzami i na pektorale od koloratki nosili na piersiach krzyż harcerski!). A po trzecie, fascynujący był stary drewniany kościółek, który w opowieściach tamtego proboszcza krył w sobie wiele tajemnic i rzeczywiście tak było.

„Topola Królewska jest wsią oddaloną o kilka kilometrów na północ od Łęczycy. Na początku XIV w. arcybiskup gnieźnieński ufundował w niej kościół pod wezwaniem św. Bartłomieja. Świątynia ta przetrwała prawdopodobnie do XVIII w.”.1 Obecny kościół pod tym samym wezwaniem pochodzi z 1711 r. i został postawiony na miejscu pierwszej fundacji. Jest on jednonawowy, orientowany, z dębowego drewna.2

Pod koniec XX w. za pontyfikatu wspomnianego proboszcza w podziemiach kościoła umiejscowiono kryptę, w której umieszczono najbardziej cenne zabytki sztuki sakralnej łącznie ze wspomnianym wyżej zabytkowym księgozbiorem starodruków.

Wyjątkowo cennym skarbem kościoła w Topoli Królewskiej są zabytkowe, skatalogowane księgozbiory, mieszczące się w specjalnie zrobionej do tego celu szafie ulokowanej w zakrystii. Księgozbiór tworzą „dwa rękopisy biblioteczne i dziewięćdziesiąt pięć druków. Oba rękopisy powstały w osiemnastym stuleciu, druki natomiast w piętnastym, szesnastym, siedemnastym i osiemnastym.3

W pierwszej połowie minionego stulecia kryjący tyle bogactw topolski kościół wzbogacił się o jeszcze jeden cenny skarb, jakim była ofiara ówczesnego prob. ks. Artura Smoniewskiego złożona za Chrystusa, Kościół i Ojczyznę. W 30. rocznicę jego śmierci mieszkańcy parafii wystawili pamiątkową tablicę usytuowaną od południowej strony na zewnątrz kościoła. Poświęcił ją w 1972 r. ks. `Zygmunt Frykowski. Fakt śmierci ks. Smoniewskiego został autorowi uświadomiony dopiero, gdy zajął się opracowaniem tego tematu.

Instalacja przed kościołem w Topoli Królewskiej. Fot. Z. Rożenek

1. Kim był ks. Artur Smoniewski?

Niewiele można dowiedzieć się o jego życiu od parafian ostatniej jego parafii. Ci, którzy go znali, już odeszli do wieczności. Nie zachowały się też pamiątki z nim związane. Brak nie tylko dokumentacji o jego aresztowaniu, ale nie ma nawet świadectw ludzi, którzy by ten fakt pamiętali. Wspomniane dokumenty jeśli są, to oznajmiają suche fakty. Najważniejszy z nich pochodzi od ks. Edmunda Charta, który napisał:

„Arkadiusz Smoniewski, nr obozowy 28366, urodzony 25.12.81 Potyry, miejsce zamieszkania – Topola, duchowny katolik,, zmarł 28.5.1942 w transporcie inwalidów”.4

Treści te potwierdzają i dodają nowe informacje W. Jacewicz i J. Woś:

„kanonik, proboszcz parafii Topola [Królewska – MJ] pow. łęczycki. Urodzony 6 I 1882 r. w miejscowości Potyry, święcenia kapłańskie, 30 XI 1905 r. w Warszawie. Aresztowany 6 X 1941 r. i wywieziony do obozu przejściowy w Konstantynowie, od 30 X 1941 r. w obozie koncentracyjnym Dachau – nr obozowy 28366. Zginął w transporcie inwalidów z 28 V 1942 r.”.5

Podobnie, akta osobowe przekazują jedynie suche informacje. Z jego Curriculum vitae napisanego w języku łacińskim dowiadujemy się, że urodził się 6 I 1882 r. z ojca `Józefa i matki `Florentyny z Gutkowskich szlacheckiego stanu we wsi Potyry. Dzieciństwo przeżył do 1890 r. w rodzinie. Przez dwa lata najpierw uczęszczał do szkoły elementarnej w Płocku, a potem w tym samym mieście ukończył gimnazjum o profilu klasycznym. Następnie rozpoczął studia w Metropolitarnym Seminarium Warszawskim,6 które ukończył, przyjąwszy święcenia kapłańskie 30 XI 1905 r.7.

Bezpośrednio po święceniach od 16 XI 1905 r. został wikariuszem w Gąbinie.8 Po pół roku został przeniesiony na podobne stanowisko do Grodziska, by po takim samym czasie przejść do Żyrardowa, gdzie pracował przez dwa lata do 15 X 1908 r. Dłużej, bo przez 5 lat piastował stanowisko prefekta szkół powszechnych w Warszawie. 1 VII 1913 r. objął pierwsze stanowisko proboszczowskie w Chełmnie w powiecie kolskim. Pracował tam trzy lata.

W Dmosinie był do 4 X 1920 r. Z tej parafii zachował się ciekawy list, napisany własnoręcznie przez ks. Smoniewskiego:

„Czwarty rok jestem proboszczem w Dmosinie dek. Brzezińskiego. Plebania jest bardzo wilgotna i zimna. Ponieważ w przeciągu tego czasu nabyłem reumatyzmu z krzyżu i w nogach i w tej chwili jestem chory, by zaś nie ulec gorszym następstwom i nie być kaleką w przyszłości, muszę się poleczyć. Mam zaszczyt niniejszym prosić Prześwietny Konsystorz o zamianę dotychczasowej parafii na taką, w którejby plebania sucha była odpowiedniejsza dla zdrowia (w podpisie: Ks. Artur Smoniewski Dmosin I/XII 1989 r.” ). Na marginesie tego pisma znajduje się odręczny dopisek: „Ks. Smoniewski przeniesiony do parafii Chorzęcin (w podpisie: ad acta d. 3/9 920, podpis nieczytelny)”.9

Rzeczywiście od 4 X 1920 r. został proboszczem w Chorzęcinie. Warto przy tej okazji zaznaczyć, że ta nominacja związana jest z datą (7 X 1920 r.) na krótko przed powstaniem nowej diecezji łódzkiej (10 XII 1920 r.).10 Pracował tu długo, bo prawie 11 lat. W 1931 r. napisał prośbę o wyjście z tej placówki.11 Myślał o Dobroniu, na co biskup odpisał: „Justa petita”, i rzeczywiście ją mu zaoferował.12 W dokumentach osobowych znajduje się nominacja – pismo kurii „Do Pana Ministra Wyznań Religijnego i Oświecenia Publicznego w Warszawie”13, w którym kuria łódzka mówi o translokacji ks. `Artura z Chorzęcina na stanowisko administratora parafii Dobroń.

Mieszkańcy Chorzęcina czuli „szczere zaufanie, przywiązanie i wdzięczność za jego starania i pracę około uświęcenia dusz swoich parafian, jak również o dbałość o Kościół”14 i dlatego prosili kurię o zostawienie im ich kochanego proboszcza. Dwa lata później podobne pismo wysłali do kurii parafianie Dobronia15. Obydwa pisma nie odniosły nie odniosły skutku.

27 czerwca 1932 r. otrzymał nominację do Topoli Królewskiej.16

Z ośmioletniej pracy duszpasterskiej oprócz codziennej troski o dobro kościoła w Topoli Królewskiej warto podać fakt związany z katechizowaniem, którą prowadził ks. Smoniewski. Otóż spośród wszystkich kapłanów, których historię tu omawiamy, nie spotkano jednego takiego przypadku, jaki mamy z proboszczem Topoli. Kuria musiała interweniować, albowiem w sprawozdaniu katechetycznym przekazywanym do kurii ukazywała się informacja o odbywającej się systematycznie katechezie w Dobrogostach i Gawronkach, a której nie było. Ks. Smoniewski w odpowiedzi napisał: „W szkołach zaś w Dobrogostach i Gawronkach [prowadzę katechezę] dorywczo przy okazji parę razy w ciągu roku”.17

Ostatnim zachowanym pismem w aktach osobowych ks. Artura Smoniewskiego była jego odpowiedź na propozycję z kurii przyjęcia odznaczenia – używania rokiety i mantoletu (za katechezę?! – przyp. aut.): „Ośmielam się napisać, że całkowita decyzja tylko od jego [biskupa – przyp. aut.] woli może zależeć”.18

Na zakończenia opracowania podajemy kilka drobnych informacji związanych z odprawionymi przez niego rekolekcji w Niesułkowie w 1926 r.,19 w kaplicy Ogniska Rodziny Maryi w Warszawie przy ul. Zamojskiego 35 w dniach 25, 26, 27 stycznia 1927 r.20 W Tomaszowie Mazowieckim u ks. `Kazimierza Szymańskiego również przyszłego Męczennika Dachau21 i o mianowaniu w 1926 r. do Dozoru Szkolnego Powiatu Piotrkowskiego.22 Przynależał do Związku Misyjnego Kleru Diecezji Łódzkiej i składki systematycznie uiszczał.23

 

  1. A. Czapski, Zabytkowy księgozbiór …, dz. cyt., 1986, s. 7.[↩]
  2. Więcej szczegółów na temat kościoła w Topoli Królewskiej zob. Diecezja łódzka. Struktura terytorialno-administracyjna i duchowieństwo, Łódź 1973, s. 97 i nn.[↩]
  3. A. Czapski, Zabytkowy księgozbiór…, dz. cyt., s. 7.[↩]
  4. E. Chart, Zmarli Polacy w Dachau, dz. cyt., s. 229[↩]
  5. W. Jacewicz, J. Woś, Martyrologium polskiego duchowieństwa…, dz. cyt, z. 2, s. 259.[↩]
  6. Zob. AAŁ, APK, sygn. 141, Curriculum vitae, b.d.[↩]
  7. Zob. AAŁ, APK, sygn. 141, b.n., z 10 I 1928 r., Karta rejestracyjna.[↩]
  8. Adnotacje o niżej wymienionych parafiach zob. tamże oraz nr 2269, z 23 IV 1931 r.[↩]
  9. AAŁ, APK, sygn. 141, nr 7028, z 5 XI 1919 r.[↩]
  10. Zob. AAŁ, APK sygn. 141, nr 5414, z 7 IX 1920 r. Czytelnik może zauważyć dwa terminy nominacji do Chorzęcina. Nie ma tu problemu, ponieważ na piśmie ks. Smoniewskiego widnieje data 4 IX, a odpowiedź kurii nosi datę 7 IX 1820 r.[↩]
  11. Okoliczności prośby o wyjście z tej parafii omówił w specjalnym liście z 4 III 1931 r. Zob. AAŁ, APK, sygn 141, nr 1203, z 4 III 1931 r.[↩]
  12. AAŁ, APK, sygn. 141, nr 2207, z 21 IV 1931 r.[↩]
  13. Zob. AAŁ, APK, sygn. 141, nr 2269, z 23 IV 1931 r. i nr 2280, z 23 IV 1931 r. Zob. też AAŁ, APK, sygn 141,, nr 2317, z 24 IV 1931 r. W piśmie z 23 IV 1931 r. znajduje się następująca informacja: „od 23.4.1031 do dnia dzisiejszego stanowisko proboszcza parafji Dobroń, powiatu łódzkiego”.[↩]
  14. AAŁ, APK, sygn. 141, b.n., z 7 III 1931 r.[↩]
  15. Zob. AAŁ, APK, sygn. 141, nr 3833, z 10 VII 1932 r.[↩]
  16. Zob. AAŁ, APK, sygn. 141, 3492, z 27 vi 1932 r.[↩]
  17. AAŁ, APK, sygn. 141, b.n., z 25 IX 1938 r.[↩]
  18. AAŁ, APK, sygn. 141, nr 1587, z 24 IV 1939 r.[↩]
  19. Zob. AAŁ, APK, sygn. 141, b.n., z 10 XI 1922 r.[↩]
  20. Zob. AAŁ, APK, sygn. 141, b.n., z 27 I 1927 r.[↩]
  21. Zob. AAŁ, APK, sygn. 141, nr 5235, z 27 X 1927 r.[↩]
  22. Zob. AAŁ, APK, sygn. 141, nr 1263, z 19 IV 1926 r. r.[↩]
  23. Zob. AAŁ, APK, sygn. 141, nr 4456, z 17 IX 1927 r. r.[↩]