Ks. Antoni Pawlak 1901–1940

Ksiądz Antoni Pawlak 1901–1940

1

W czasie wakacji 1939 r. przechodził kurs języka francuskiego w Grenoble, który miał mu ułatwić dalsze studia jako też zetknięcie się z prądami wychowawczymi we Francji

Wyżej wspomniano, że w kruchcie grodziskiego kościoła zawieszone są dwie naścienne tablice. Jedna poświęcona jest ówczesnemu proboszczowi ks. Teodorowi Portychowi2 druga pochodzącemu z parafii  ks. Antoniemu Pawlakowi.

Pamiątkowa tablica z kościoła w Grodzińsku. Fot. Z. Rożenek

Ksiądz Antoni Pawłak urodził się w pierwszym roku XX w. (18 maja 1901 r.) Jak każde małe dziecko nauki początkowe pobierał w środowisku, w którym wzrastał. Ksiądz S. Librowski o pierwszych latach jego studiów pisał: „Do seminarium duchownego [we Włocławku – przyp. aut.] wstąpił w 1925 r. Był wzorowym klerykiem. Powołano go na rocznego diakona i ogólnego dziekana alumnów. 22 czerwca 1930 r. przyjął święcenia kapłańskie od biskupa sufragana włocławskiego Wojciecha Owczarka. Mianowany [był] prefektem w państwowym seminarium nauczycielskim, w ćwiczeniówce i szkole powszechnej w Zduńskiej Woli”.3  Dalej, ten sam autor podaje: „został przeniesiony na prefekta i wychowawcę do niższego seminarium oraz nauczyciela religii w publicznej szkole doksztacającej”.

Diecezja włocławska w odróżnieniu od łódzkiej nie odczuwała braku stanu kapłanów, mogła więc posyłać młodych zdolnych alumnów czy kapłanów na dalsze studia. Władza duchowna dostrzegła w młodym ks. Pawlaku jego zdolności i „We wrześniu 1933 r. udał się na studia pedagogiczne przy wydziale humanistycznym Uniwersytetu Jagiellońskiego”.4

Po czterech latach studiów, uzyskując absolutorium, wrócił do diecezji i „na początku roku szkolnego 1937/38 [powołany został] na stanowisko ojca duchownego w Liceum im. Piusa X i na profesora dydaktyki w seminarium duchownym. W 1938 r, uzyskał stopień magistra filozofii”.4

Warto zacytować jeszcze jedno zdanie ks. Librowskiego, które rzutuje na kierunek myślenia władzy duchownej diecezji włowcławskej. Wcześniej jednak odwołajmy się do osoby ks.  Portycha, proboszcza Grodziska, który został wysłany na studia w Lovanium. Francuski kierunek studiów obiera też ks. Antoni. „W czasie wakacji 1939 r. przechodził kurs języka francuskiego w Grenoble, który miał mu ułatwić dalsze studia jako też zetknięcie się z prądami wychowawczymi we Francji”.5

Wybuch II wojny światowej zniweczył ideały na dalsze kształcenie oraz służbę Bogu i ludziom w kapłaństwie ks. Antoniego.

Na okoliczność niniejszego opracowaniu podczas kwerendy związanej z życiem ks. Pawlaka otrzymano informację, że w jego rodzinie przekazywana jest historia aresztowania księdza.

„Jestem żoną Krzysztofa Pawlaka [wnuka brata ks. Antoniego – Stanisława – przyp. aut.]. Z opowiadań teściów pamiętam, iż mówili, że podczas II wojny światowej ks. Antoni był profesorem w Wyższym Seminarium Duchownym we Włocławku. W tym czasie padł on ofiarą masowego aresztowania wraz z pozostałymi księżmi wykładającymi w Seminarium. Teść opowiadał, pamięta to z przekazu swoich rodziców, że na początku wojny pod seminarium podjechała ciężarówka z policją niemiecką. Z budynku seminaryjnego wyprowadzili księży, pośród nich był ks. Antoni nasz wujek i odjechali w nieznanym kierunku. Ks. Antoni został wywieziony do Działdowa, gdzie został stracony przez rozstrzelanie wraz z innymi duchownymi”.6).

Informację potwierdza ks. Librowski.7 Podobne przekazał A. Poniński: „Aresztowany we Włocławku przez Niemców 15 X 1939. Więziony kolejno we Włocławku, Hochenbruch, Springborn. W Działdowie od 17 III 1940. Tam zmarł prawdopodobnie w maju 1940 r.”.8

  1. Biogram ks. Pawlaka jest wyjątkowo krótki z kilku powodów. Po pierwsze  prosiła o to rodzina, kiedy dowiedziała się, że będzie informacja o męczeńskiej śmierci ich proboszcza ks. Portycha. Drugi powód, dla którego skrócono historię jego życia był fakt braku dostępu do jego danych osobowych. I trzecim decydującym czynnikiem to to, że publikacja dotyczy księży związanych z ziemią Łęczycką, a ks. Pawlak związany był z tym terenem tylko urodzeniem. Większość swojego życia spędził  w diecezji częstochowskiej[↩]
  2. O proboszczu Grodziska można przeczytać poniżej wyżej. (podać stronę po złożeniu[↩]
  3. `S. Librowski, Ofiary zbrodni niemieckiej spośród duchowieństwa diecezji włocławskiej, [w:] Kronika Diecezji Włocławskiej (dalej: KDWł.), Włocławek 1947, s. 338.[↩]
  4. Tamże.[↩][↩]
  5. Tamże, s. 338. Ksiądz A. Poniński podaje, że „Odbył dwukrotnie podróż naukową do Francji – w 1937 (Strasburg) i 1939 roku (Grenoble)”. Zob. A Poniński, Ks. A. Pawlak, [w:] MSPGśM, Ks. A. Pawlak, b.n., z 10 VIII 2016, mps.[↩]
  6. `B. Pawlak, Ks. A. Pawłak [w:] MSPGśM, Ks. A. Pawlak, b.n., z 7 VIII 2016 r., mps. Pani Beata Pawlak powiedziała też, że w rodzinie mieli jeszcze jednego księdza, był nim bratanek ks. Antoniego – ks. Stanisław Pawlak (1926–1994[↩]
  7. Zob. S. Librowski, Ofiary zbrodni niemieckiej…, dz. cyt., 338.[↩]
  8. Zob. A Poniński, Ks. A. Pawlak, [w:] MSPGśM, Ks. A. Pawlak, b.n., z 10 VIII 2016, mps. W przekazie tym A. Poniński powołuje się na: ADWł., APK, sygn. 246, k. 20; Schematyzm diecezji włocławskiej 1926–1939; Ofiary zbrodni niemieckiej…, dz. cyt., s. 117; W. Jacewicz, J. Woś, Martyrologium polskiego duchowieństwa…, dz. cyt., z. 4,  s. 488;  Pawlak Antoni, [w:] Słownik katechetyków polskich XX wieku, Warszawa 2003, s. 189.[↩]