Brat Władysław Raciński – Łęczyca 1914-1941

Brat Władysław Raciński – Łęczyca 1914-1941

Na tablicy zawieszonej na frontonie łęczyckiej fary wspominającej zmarłych z czasów II wojny światowej z Łęczycy i Ziemi Łęczyckiej, nie widnieją imiona i nazwiska ks. Józefa Kacprzaka i  jezuity brata Władysława Racińskiego.1 O ich śmierci nie ma też wzmianki na kościele bernardyńskim, gdzie pracował br. Władysław i nigdzie indziej w Łęczycy i okolicy. Ich pamięć historyczną przywróciła dziś już śp. Lucyna Sztompka w artykule „Martyrologia Synów Ziemi Łęczyckiej”.2 Wypisując na liście nazwiska zmarłych duchownych z Łęczycy zamordowanych w czasie II wojny światowej wymieniła następujących: Cerecki Adolf – pastor parafii ewangelicko-augsburskiej3, Kacprzak Józef – prefekt szkół łęczyckich, Kurdziel Józef – jezuita, Palinceusz Józef – prefekt szkół łęczyckich, Raciński Władysław – jezuita, Rzadkowski Mieczysław – proboszcz par. Błonie i Węgliński Gabriel – łęczycki jezuita.4 Wymieniając nazwiska ks. Kacprzaka i br. Racińskiego przywróciła im pamięć historyczną. Dla piszącego te słowa, przez fakt „odnalezienia” jeszcze dwóch duchownych Męczenników II wojny było pewnym „objawieniem”, albowiem wszystkie wymienione pozostałe nazwiska były mu znane.  

W niniejszym rozdziale zajmiemy się historią życia br. Racińskiego. Z pomocą w opracowaniu jego monogramu i w rozwiązaniu problemu, czy taki jezuita w ogóle w Łęczycy pracował, skoro poza  wzmianką L. Sztompki nie było o nim żadnej innej informacji, przyszli jezuita o. Krzysztof Dorosz5 i bernardyn o. Aleksander Krzysztof Sitnik.6 W pozycji „Materiały archiwalne dot. jezuitów w czasie II wojny świat.” o br. Racińskim napisano: „Raciński Władysław, ur. 14 I 1914, aresztowany jak wyżej o. Węgliński. Zmarł w Mauthausen w grudniu 1941 r.”.7

W punkcie 5. tego dokumentu, zatytułowanym „Ojcowie, klerycy i bracia uwięzieni” na str. 13 znajduje się zwięzła informacja podające surowe fakty. W podtytule: „Ojcowie i Bracia z Łęczycy” napisane jest, że „zostali oni [Ojcowie, klerycy i bracia] przewiezieni do obozu przejściowego dnia 15 I 1940 w Łodzi, gdzie przebywali dwa tygodnie i zostali odstawieni do G.G. [i dalej w tekście wyliczone zostały następujące osoby:]

  1. Urban Stanisław, ur. 17 X 1880 [był] przełożonym domu [w Łęczycy]”.
  2. Barglewski Michał, ur. 31 VIII 1868;
  3. Bajak Feliks /z prow. małop./, ur. 28 VII 1884,
  4. Janiszewski Marcjan, ur. I 1860”.8

Z tego zestawienia wynika, że w gronie wywiezionych do Generalnej Guberni nie było br. Racińskiego. Ale też, nie znalazło się jego nazwisko w gronie ojców i braci z Łęczycy, czyżby tu nie przebywał? Również nie znajdujemy pewnej odpowiedzi o pobycie w Łęczycy w tym czasie br. Racińskiego w wydaniu książkowym „Historia domów Prowincji Wlkp.-Mazowieckiej TJ”. Autor opracowania o. T. Pronobis opisując szabrowniczą postawę Niemców w rezydencji jezuitów w Łęczycy z 1939 podał, że wiedzę o stanie żywności w tym domu „Mógł […] znać, albo przełożony, albo któryś z braci np. kucharz. Był nim wtedy w Łęczycy br. Feliks Bajak lub br. Władysław Raciński”.9  Napisano tu: albo br. Bajak, albo br. Raciński. Stąd można wyciągnąć wniosek, że br. Raciński był, ale też: nie był w Łęczycy.

             Z kolei „Encyklopedia wiedzy o  jezuitach” przytacza nam wiele ogólnych informacji o br. Władysławie. w tym o jego pobycie w Łęczycy: „RACIŃSKI Władysław, br., ur. 14 I 1914 w Andrzejewie k. Ostrowa Komorowskiego, wst. 9 X 1933 w Kaliszu, zm. 1 IV 1941 w Mauthausen.

Po nowicjacie przez rok był kucharzem w Lublinie, w domu przy Królewskiej, następnie w Warszawie. 4 X 1939 został aresztowany jako zakładnik i do 15 X przebywał w więzieniu na Pawiaku. Gdy powstał plan otwarcia nowicjatu w Łęczycy, skierowano tam R. na kucharza. 15 X 1940 został aresztowany po raz drugi. Z  więzienia w Łodzi wywieziono go do obozu w Mauthausen. Wyczerpany pracą w kamieniołomach, zmarł po roku. [WNZ IV 114-115; Martyrologium V 116. Natoński. Jezuici s. 546-555]”.10

Pobył br. Władysława Racińskiego w Łęczycy potwierdzają „Wspomnienia naszych zmarłych” T. Bzowskiego i K. Drzymały:

 

„BR. WŁADYSŁAW RACIŃSKI. Ur. 14 stycz. 1914  w Królestwie, wst. 9 paźdz. 1933, zginął w Mauthausen 9 grud. 1941 w 28 r.ż. a 9 zak. pow.

W nowicjacie kaliskim pod kierunkiem o. Bratka odznaczał się dziecięcą prostotą i serdecznym nabożeństwem do M. Boskiej.

 

Z zawodu kucharz pracował w Warszawie, Lublinie, a w końcu w Łęczycy. Tam został aresztowany przez hitlerowców i wywieziony do obozu w Mauthausen, gdzie umarł wycieńczony pracą w kamieniołomach”.11

O wspomnianym wyżej aresztowaniu ojców i braci z rezydencji łęczyckiej napisane jest w pozycji: „Historia domów Prowincji Wlkp.-Mazowieckiej TJ, której autorem jest o. T. Pronobis:

„Pierwsze aresztowanie Naszych miało miejsce w Łęczycy już we wrześniu, wkrótce po wkroczeniu wojska niemieckiego do miasta. aresztowani zostali O. Superior Stanisław Urban. O. Gabriel Węgliński i brat Jan Łaski. Trzymano ich trzy dni w kościele parafialnym  razem z Żydami i robotnikami. Prawie codziennie urządzali w domu rewizje. Zabierali przy tym z domu różne produkty żywnościowe jak cukier, jajka, kawę, czy wino. Po prostu bezkarnie szabrowano”. 12

W tekście  wymieniono trzy nazwiska: o. St. Urban – superior,, o. G. Węgliński i br. J. Łaski. Nie ma tu mowy o br. Racińskim. Wiemy, że było to  pierwsze aresztowanie na początku wojny. Zamknieto ich na kilka dni w miejscowym kościele św. Andrzeja Apostoła. W tym czasie nie było jeszcze br. racińskiego w Łęczycy.

W dalszym ciągu tekstu o rezydencji jezuitów w Łęczycy możemy przeczytać: „O. Stefan Śliwiński przydzielony do Łęczycy, w obawie przed Niemcami „podobno” uciekł w  … (dokończyć o. Dorosz).

We wszystkich przedstawionych wyżej materiałach dotyczących łęczyckich jezuitów pewne jest, że dwóch z nich w czasie II wojny światowej zginęło męczeńską śmiercią o. Gabriel Węgliński i br. Władysław Raciński. Ten drugi „odznaczał się dziecięcą prostotą i serdecznym nabożeństwem do M. Boskiej”. Zewnętrznym przejawem pamięci o o. Węglińskim jest kamienna tablica na ścianie łęczyckiej fary, gdzie jest wymienione jego nazwisko. Takiego samego znaku nie odnaleziono w związku z osobą br. Racińskiego. Na początku tego biogramu wspomniano, że L. Sztomkpa – prezes Towarzystwa Miłośników Ziemi Łęczyckiej – opracowując historię męczeńskiej śmierci w czasie II wojny światowej łęczyckich kapłanów wspominała o br. Władysławie, przywracając mu przez to pamięć historyczną. Niemniejsze opracowanie wpisuje się w nurt poszerzania wiedzy o zmarłym bracie „dziecięcej prostoty i serdecznego nabożeństwa do Najświętszej Maryi Panny”.

 Na koniec pozostaje jeszcze trudny problem do rozwiązania, a dotyczy on ustalenia dokładnej daty śmierci br. Władysława. Wspomniane wyżej dzieła są rozbieżne nie tylko co do dnia, ale nawet co do miesięcy. <W Materiałach archiwalnych dot. jezuitów w czasie II wojny światowej> stwierdzono, że „Zmarł w Mauthausen w grudniu 1941 r.”.13

Encyklopedia wiedzy o  jezuitach o śmierci br. Racińskiego podaje, że „zm. 1 IV 1941 w Mauthausen. [I dalej:] 15 X 1940 został aresztowany po raz drugi. Z więzienia w Łodzi wywieziono go do obozu w Mauthausen. Wyczerpany pracą w kamieniołomach, zmarł po roku”.14 Źródło to podaje dwie różne daty śmierci br. Rcińskiego: „1 IV w Mauthausen” i że „zmarł po roku” od wywiezienia. Można więc przyjąć, że skoro wywieziono go w październiku 1940 r., a zmarł po roku, to mógł więc umrzeć w październiku 1941. A dlaczego napisane jest: „zm. 1 IV w Mauthausen”? To samo źródło podaje jeszcze inną bardzo ważną i istotną informację: jako przyczynę jego śmierci: „Wyczerpany pracą w kamieniołomach, zmarł po roku”.

 Konkretną, ale inną datę śmierci podają <Wspomnienia zmarłych T. Bzowskiego i W. Drzymały>: „BR. WŁADYSŁAW RACIŃSKI. Ur. 14 stycz. 1914  w Królestwie, wst. 9 paźdz. 1933, zginął w Mauthausen 9 grud. 1941 w 28 r.ż. a 9 zak. pow.”.15

Możemy więc przyjąć, że bardziej prawdopodobną datą śmierci jest wymieniona przez Bzowskiego i Drzymałę 9 grudnia 1941 r. Jednak jak podaje A. Jagodzińska większość wpisywanych dat śmierci przez Niemców była fikcyjna.

  1. W niniejszym biogramie większość danych otrzymanych o br. Racińskim i jego pobycie w Łęczycy wykorzystano w biogramie o. G. Węglińskiego. Stąd w niniejszym opracowaniu będą to tylko „suche dane”, zapisane w dokumentach jezuickich domów w Polsce. Zob., np.  Materiały archiwalne dot. jezuitów w czasie I wojny świat. Archiwum Prowincji W-M TJ [dalej: Materiały archiwalne TJ], s. 13.[↩]
  2. Zob., . L. Sztompka, Martyrologia Synów Ziemi Łęczyckiej, w: Historia Grobami pisana. Cmentarz parafii pw. św. Andrzeja Apostoła w Łęczycy,. Towarzystwo Miłośników Ziemi Łęczyckiej, Łęczyca 2014 r. [dalej: Historia grobami pisana], s. 218-219.[↩]
  3. Przedmiotem niniejszego opracowania są życiorysy osób tylko wyznania rzymskokatolickiego. Czytelnik nie  znajdzie więc Życiorysu pastora wyznania ewangelicko-augsburskiego  Adolfa Cereckiego.[↩]
  4. Zob., Historia grobami pisana, dz., cyt., s. 218-219.[↩]
  5. Krzysztof Dorosz – jezuita, doktor nauk humanistycznych, eseista, publicysta. Urodzony w 1962 r. w Łukowie na Podlasiu. W latach 1997-2000 redaktor naczelny Redakcji Programów Katolickich Polskiego Radia. Od 2000 r. duszpasterz akademicki w kościele pw. Ducha Świętego w Toruniu. Współpracownik Instytutu Literatury Polskiej i Kulturoznawstwa oraz Pracowni Badań Emigracji Uniwersytetu Mikołaja Kopernika. Członek Towarzystwa Naukowego w Toruniu oraz kapelan Klubu Inteligencji Katolickiej. Głównym obszarem jego badań jest literatura współczesna, a zwłaszcza relacje: wiara a kultura. Opublikował m.in. książki: Z poezją przez rok liturgiczny (2002); Śladami nadziei i inne szkice (2003); Wiek dwudziesty – nasz dom. O twórczości Jerzego Mirewicza SJ (2011). Z: https://jezuici.pl/2013/11/ksiazka-o-krzysztofa-dorosza-sj/[↩]
  6. Aleksander Sitnik – autor monografii o bernardynach w Łęczycy. Monografia poświęcona jest historii łęczyckich bernardynów, którzy wrócili do Łęczycy po wojnie w 1946 r. Przed nimi w ich kościele od 1926 r. duszpasterzowali jezuici. Zob., Aleksander Krzysztof Sitnik, Dzieje bernardynów łęczyckich po II wojnie światowej 1946-2016, Kalwaria Zebrzydowska 2016 [dalej: Dzieje bernardynów łęczyckich].[↩]
  7. Materiały archiwalne dot. jezuitów w czasie II wojny świat. Archiwum Prowincji W-M TJ [dalej: Materiały archiwalne TJ], mps., s. 5. CZy to jest mps?[↩]
  8. Tamże, s. 13.[↩]
  9. T. Pronobis, Historia domów Prowincji Wlkp.-Mazowieckiej TJ część II. 1935-1945,  opracował w oparciu o mat. źródłowe O. T. Pronobis, Warszawa 2002 [dalej: Historia domów TJ], s. 23.[↩]
  10. L. Grzebień, Encyklopedia wiedzy o jezuitach na ziemiach Polski i Litwy 1564-1999 [dalej: Encyklopedia wiedzy o jezuitach], pod redakcją L. Grzebienia SJ, Kraków WAM, 2004, s.  (brak strony: Encyklopedia pod R Raciński, która strona. Pytać o. Dorosza.) [↩]
  11. T. Bzowski, K. Drzymała, Wspomnienia naszych zmarłych [dalej: Wspomnienia naszych zmarłych], t. IV, Kraków 1982,, s. 114-115.[↩]
  12. T. Pronobis, Historia domów TJ, dz. cyt., s. 23.[↩]
  13. Materiały archiwalne TJ, dz. cyt., mps., s. 5.[↩]
  14. L. Grzebień, Encyklopedia wiedzy o jezuitach, dz. cyt., s. brak strony[↩]
  15. T. Bzowski, K. Drzymała, Wspomnienia naszych zmarłych, dz. cyt.,  t. IV, s. 114.[↩]